Dotychczasowy rejestr klauzul niedozwolonych
Rejestr postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone będzie obowiązywał przez 10 lat od daty wejścia w życie nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, aby:
- zapewnić czas na ukształtowanie się orzecznictwa Prezesa Urzędu w postępowaniach administracyjnych o uznanie postanowień wzorców umowy za niedozwolone,
oraz
- zakończyć na dotychczasowych zasadach postępowania sądowe wszczęte przed wejściem w życie ustawy.
W związku z tym nadal zakazane jest stosowanie przez przedsiębiorców we wzorcach umowy klauzul abuzywnych wpisanych do rejestru, z uwzględnieniem aktualnego orzecznictwa SN i TSUE.
Nowe przepisy dotyczące rejestru klauzul niedozwolonych
Prezes Urzędu dokonuje oceny, czy dane postanowienie wzorca umowy jest niedozwolone w decyzji administracyjnej kończącej postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (abstrakcyjna kontrola postanowień wzorców umowy). Kontrola incydentalna postanowień umowy pozostaje we właściwości sądów powszechnych.
W związku ze zmianą modelu kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umowy (z trybu sądowego na administracyjno-sądowy) do rejestru trafiają nowe klauzule tylko w sprawach, w których wniesiono pozew do SOKiK przed datą wejścia w życie nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. W nowych sprawach rozstrzygnięcia dotyczące stosowania niedozwolonych postanowień wzorców umowy wynikają z decyzji Prezesa Urzędu.
Konsumenci zachowują uprawnienie do kwestionowania postanowień zawartych już umów w ramach kontroli incydentalnej przed sądami powszechnymi. Dodatkowo, konsument (a ponadto rzecznik konsumentów, Rzecznik Finansowy, organizacja konsumencka) może zawiadomić Prezesa Urzędu o podejrzeniu stosowania przez przedsiębiorcę niedozwolonego postanowienia wzorca umowy. Konsument dopuszczony do udziału w postępowaniu w charakterze zainteresowanego w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone dysponuje uprawnieniem do składania dokumentów i wyjaśnień co do okoliczności sprawy oraz przeglądania akt.
Konsumenci zachowują uprawnienie do kwestionowania postanowień zawartych już umów w ramach kontroli incydentalnej przed sądami powszechnymi. Nowelizacja przewiduje natomiast, że już nie sąd lecz Prezes UOKiK w decyzji administracyjnej rozstrzyga o niedozwolonym charakterze postanowienia wzorca umowy i zakazuje jego dalszego wykorzystywania. Postępowanie jest wszczynane z urzędu, jednak konsumenci, rzecznicy konsumentów, Rzecznik Finansowy oraz organizacje konsumenckie mogą zawiadomić Prezesa UOKiK o stosowaniu przez przedsiębiorcę klauzuli niedozwolonej.
Każdy może zawiadomić Prezesa Urzędu o podejrzeniu stosowania przez przedsiębiorcę niedozwolonego postanowienia wzorca umowy.
Przesłanki uznawania postanowień wzorców umowy za niedozwolone
Nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów nie przewiduje zmian Kodeksu cywilnego. W związku z tym, niedozwolonymi postanowieniami umownymi są nadal – zgodnie z art. 385(1) par. 1 KC postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
Sankcje za stosowanie niedozwolonego postanowienia wzorca umowy
Prezes UOKiK, wydając decyzję o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone i zakazującą jego wykorzystywania, może określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu stosowania niedozwolonych postanowień umownych. Katalog możliwych do określenia środków jest otwarty. Środki powinny być proporcjonalne do wagi i rodzaju naruszenia oraz konieczne do usunięcia jego skutków.
Zmiany w systemie kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umów przewidują ukształtowanie tej kontroli na wzór kontroli przestrzegania przez przedsiębiorców zakazu praktyk ograniczających konkurencję lub zakazu praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Model kontroli administracyjno-sądowej, w której organ administracji publicznej (Prezes UOKiK) prowadzi postępowania, w wyniku którego wydaje decyzje stwierdzające naruszenie ww. zakazów oraz nakładające kary pieniężne na przedsiębiorców za te naruszenia jest od wielu lat skutecznie stosowany i nie wydaje się budzić istotnych zastrzeżeń ze strony doktryny i środowiska przedsiębiorców. Wprowadzenie trybu administracyjno-sądowego kontroli wzorców umów przyczyni się do ujednolicenia instrumentów przysługujących Prezesowi UOKiK w celu ochrony konsumentów.
Przyznanie Prezesowi UOKiK uprawnienia do nakładania kar jest konieczne dla zapewnienia skuteczności eliminowania z obrotu niedozwolonych postanowień umów. Funkcjonujący dotychczas system kontroli nie nakładał w praktyce efektywnych i odstraszających sankcji związanych z wykorzystywaniem postanowień niedozwolonych przez przedsiębiorców. To z kolei sprawiało, że włączanie takich postanowień do stosowanych przez przedsiębiorców wzorców umów nie wiązało się z realnym ryzykiem. Równocześnie niskie ryzyko powodowało, że przedsiębiorcy wielokrotnie nie byli w praktyce zainteresowani usunięciem niedozwolonych postanowień, pomimo prawomocnych wyroków sądowych i wpisania tych postanowień do rejestru. Zmiana systemu orzekania w sprawach niedozwolonych klauzul umownych z sądowego na administracyjno-sądowy powinna spowodować zwiększenie jego skuteczności.
Podkreślenia wymaga fakt, że udział sądu w postępowaniach w sprawie niedozwolonych klauzul umownych nie został wyeliminowany. Wprawdzie organem orzekającym jest Prezes UOKiK, jednakże kontrola jego decyzji pozostaje w gestii Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który orzekał dotychczas w tych sprawach. Jako sąd cywilny dokonuje on kontroli decyzji Prezesa UOKiK również pod względem merytorycznym.
