Rzecznik Finansowy, korzystając z jednego ze swoich uprawnień, złożył do Sądu Okręgowego w Częstochowie oświadczenie o przystąpieniu do sprawy pożyczkobiorcy, klientki instytucji pożyczkowej.
Jak podnosi RF, klientka zawarła umowę pożyczki gotówkowej na kwotę 6 000 zł, całkowity koszt pożyczki wraz z odsetkami i prowizją wyniósł 13 932 zł. Ze względu na sytuację życiową i problemy finansowe zaprzestano spłat pożyczki. Sprawa była rozpatrywana w sądzie z powództwa pożyczkodawcy, przeciwko konsumentce. Sąd I instancji uwzględnił powództwo w całości. W opinii Rzecznika Finansowego to rozstrzygnięcie nie było prawidłowe. Zdaniem Rzecznika, sąd rozpoznający tę sprawę nie zważył i pominął możliwość zawarcia w umowie pożyczki postanowień niedozwolonych (abuzywnych). W związku z powyższym, Rzecznik Finansowy postanowił udzielić wsparcia konsumentce w takim postępowaniu, poprzez złożenie oświadczenia o przystąpieniu do sprawy pożyczkobiorcy. Sprawa jest na etapie apelacji.
Jaka była argumentacja Rzecznika?
Rażące dysproporcje między kwotą kredytu, a kosztami jego przyznania i obsługi, możliwość sprzeczności opłat z umowy z dobrymi i uczciwymi praktykami kupieckimi, wprowadzenie przez instytucję pożyczkową opłat w wysokości wskazanej w umowie godzące w dobre i uczciwe praktyki kupieckie oraz rażąco naruszające interes pożyczkobiorcy jako konsumentki. Rzecznik Finansowy wprost stwierdził, iż pozaodsetkowe koszty pożyczki obejmujące wynagrodzenie prowizyjne i koszt opłaty za przyznanie, mogły zostać określone na zawyżonym, nieznajdującym uzasadnienia poziomie oraz, iż wprowadzenie maksymalnego limitu pozaodsetkowych kosztów kredytu w ustawie o kredycie konsumenckim nie oznacza, że sąd orzekający nie jest uprawniony do oceny postanowień umownych pod kątem ich abuzywności. Podsumowując, Rzecznik, w opisywanej sprawie, powołał się na ograniczenia ze względu na przepisy przewidziane w art. 3851 § 1 i następnych kodeksu cywilnego. Przypomnimy, iż zgodnie z tymi przepisami, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy, zgodnie z powyższym, nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Nieuzgodnione indywidualnie są z kolei te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się natomiast według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.
W kontekście ochrony konsumenta, warto wskazać również na aktywność Rzecznika Praw Obywatelskich. RPO stanął z kolei na stanowisku, iż formalny status przedsiębiorcy nie wyklucza zawarcia umowy w charakterze konsumenta. Zdaniem Rzecznika, posiadanie formalnego statusu przedsiębiorcy nie wyklucza zawarcia przez tę osobę umowy w charakterze konsumenta. W związku z powyższym stanowiskiem, wniósł on skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego na korzyść kobiety, która jako przedsiębiorca była zarejestrowana jedynie przez pięć godzin. Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł do Sądu Najwyższego o uchylenie zaskarżonego wyroku i zwrot sprawy do ponownego rozpoznania. W skardze kasacyjnej RPO wywodził, iż kobieta, zawierając umowę, w tym przypadku również umowę pożyczki, bezsprzecznie działała jako konsument. Dodatkowo, statusu tego nie mogła się pozbawić w drodze jakichkolwiek oświadczeń ani też poprzez formalne zarejestrowanie działalności gospodarczej, skoro, jak ustaliły sądy, ani nie podjęła tej działalności, ani nie było to jej zamiarem.
Jak widać, nie tylko Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przypatruje się i analizuje sprawy pod kątem szerokiej ochrony praw konsumentów. Argumenty w tym zakresie w indywidualnych sprawach przedstawia, co zrozumiałe, także Rzecznik Finansowy czy Rzecznik Praw Obywatelskich. Podmioty te powołują się nie tylko na przepisy polskiego kodeksu cywilnego ale także na prawo UE, w tym status konsumenta, czy orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE.
Mając na uwadze powyższe, wskazać należy również, iż wprowadzenie do Kodeksu postępowania cywilnego nowego postępowania odrębnego z udziałem konsumentów oraz zwiększenie zakresu ich ochrony przewiduje obszerny projekt zmian przepisów kpc przygotowany w Ministerstwie Sprawiedliwości. Jeden z fragmentów projektu zmian w kpc odnosi się właśnie do zagadnień konsumenckich. Jak można przeczytać w informacji o przyczynach i potrzebie wprowadzenia rozwiązań planowanych w projekcie, projektowane zmiany mają na celu także zwiększenie zakresu ochrony konsumentów, poprzez ułatwienie im realizacji prawa do sądu. Jak z kolei wskazano w opisie istoty rozwiązań ujętych w projekcie, zmiany zmierzające do wzmocnienia pozycji konsumentów będą realizowane głównie na gruncie nowego postępowania odrębnego – postępowania z udziałem konsumentów. Projektowane przepisy będą miały zastosowanie do spraw o roszczenia konsumenta przeciwko przedsiębiorcy oraz o roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi, także w przypadku, gdy przedsiębiorca będący stroną postępowania zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej. Na przedsiębiorcę będącego stroną postępowania zostanie nałożonych kilka obowiązków, m.in., obowiązek powoływania wszystkich twierdzeń i dowodów w pozwie, z konsekwencją pominięcia w przypadku naruszenia tych reguł. W projekcie zaproponowano możliwość wytoczenia powództwa w pewnych rodzajach spraw (np. o zawarcie umowy, ustalenie jej treści) przed sądem właściwym dla miejsca zamieszkania konsumenta. Jednym słowem, w uzasadnieniu projektu Ministerstwa Sprawiedliwości w zakresie zagadnień konsumenckich wskazuje się na wzmocnienie pozycji konsumenta. Projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw został udostępniony na stronach Rządowego Centrum Legislacji 3 września br., pod numerem UD156, i trafił do konsultacji i opiniowania.
