Sąd Najwyższy w składzie 3 sędziów w uchwale z dnia 13 stycznia 2022 r. (sygn. akt III CZP 61/22, wcześniej III CZP 56/21) uznał, że początek biegu terminu przedawnienia roszczenia konsumenta będącego ubezpieczonym lub ubezpieczającym z tytułu zwrotu świadczenia nienależnego, związanego z pobraniem przez ubezpieczyciela w trakcie trwania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym opłat nie stanowiących kosztów udzielonej ochrony ubezpieczeniowej, na podstawie niedozwolonych postanowień umownych (art. 3851 k.c.), nie może rozpocząć się zanim konsument dowiedział się lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się o niedozwolonym charakterze postanowienia.
W rozpoznawanej sprawie powódka zawarła z zakładem ubezpieczeń umowę ubezpieczenia na życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym na 25 lat. Suma ubezpieczenia opiewała na kwotę 100 000 zł. Wysokość miesięcznej składki wynosiła 150 zł, ponadto powódka zobowiązała się płacić także miesięczną składkę na dodatkowe ubezpieczenie na wypadek inwalidztwa lub śmierci w wyniku nieszczęśliwego wypadku w wysokości 50 zł. Po roku obowiązywania umowy (na początku 2009 r.) powódka zaprzestała opłacania składek, w związku z czym umowa została rozwiązana. Mimo, że w tym czasie uiściła ona składki w kwocie 1 803 zł, zakład ubezpieczeń odmówił jej zwrotu jakiejkolwiek części, w tym tzw. opłaty alokacyjnej. W sierpniu 2016 r. powódka wystąpiła do zakładu ubezpieczeń z reklamacją, żądając zwrotu nienależnie zatrzymanej opłaty. W sprawę zaangażował się również Rzecznik Finansowy, ale do ugody nie doszło i sprawa została skierowana do sądu. Rozpoznający sprawę w I instancji Sąd Rejonowy uwzględnił zarzut przedawnienia podniesiony przez zakład ubezpieczeń. Według pozwanego roszczenie się przedawniło, ponieważ jego bieg (sześcioletni) liczy się od pobrania każdej miesięcznej opłaty, z czego powódka powinna zdawać sobie sprawę i nie czekać z pozwem aż do 2019 r.
Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej, rozpatrując apelację powódki, powziął wątpliwość co do przedawnienia roszczenia powódki, tj. terminu od kiedy należy liczyć początek biegu przedawnienia. Sąd Okręgowy co do zasady zgodził się ze stanowiskiem przyjmowanym przez sądy rozstrzygające w podobnych sprawach, że roszczenie o zwrot powstaje od razu w chwili potrącenia przez zakład ubezpieczeń danej opłaty, ponieważ już w tym momencie spełnione są wszystkie przesłanki zwrotu, ale zwrócił także uwagę na orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczące problematyki kredytów frankowych, zgodnie z którym termin przedawnienia może być słuszny tylko wtedy, gdy konsument miał możliwość poznania swoich praw przed rozpoczęciem biegu lub upływem tego terminu.
Z uwagi na to, że Sąd Najwyższy dotychczas nie wypowiadał się w kwestii tego, od jakiego momentu liczyć termin przedawnienia roszczenia o nienależnie pobrane przez zakład ubezpieczeń opłaty niestanowiące kosztów ochrony ubezpieczeniowej, Sąd Okręgowy postanowił zadać SN pytanie prawne.
Sąd Najwyższy pod przewodnictwem pierwszej prezes prof. Małgorzaty Manowskiej podzielił argumentację prezentowaną przez Sąd Okręgowy. Sąd Najwyższy uznał, że bieg terminu przedawnienia roszczenia wynikającego z nienależnego świadczenia spełnionego w wykonaniu postanowienia umownego uznanego za abuzywne rozpoczyna się od dnia, w którym uprawniony mógł w najwcześniej możliwym terminie wezwać zobowiązanego do zapłaty.
Rekomendacje CZTR:
Uchwała Sądu Najwyższego potwierdza linię orzeczniczą zwiększającą ochronę konsumentów, którzy ze względu na potencjalny brak świadomości swoich praw, znajdują się w gorszej pozycji niż przedsiębiorcy. Zakładom ubezpieczeń rekomendujemy zweryfikowanie stosowanych postanowień umownych pod kątem abuzywności.
