19 sierpnia 2021 r. została podpisana przez Prezydenta RP ustawa z dnia 23 lipca 2021 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Na mocy tej ustawy został dodany nowy artykuł 98b w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zgodnie z którym:
„W elektronicznym postępowaniu upominawczym wydatki ponosi Skarb Państwa.”
Co istotne, dodanie nowego artykułu jest spowodowane wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 kwietnia 2020 r. (sygn. P 19/16), na podstawie którego orzekł, że art. 104a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w zakresie w jakim w elektronicznym postępowaniu upominawczym wyłącza możliwość uzyskania przez stronę pozwaną zwolnienia od kosztów sądowych, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Kluczowe jest tutaj prawo dostępu do sądu, które powinno być zapewnione w przypadku gdy zostaje nałożony obowiązek uiszczenia kosztów sądowych. Strony postępowania powinny mieć możliwość zwolnień od ich ponoszenia, aby mogły skorzystać z tego prawa.
Obowiązujący art. 104a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zakładał, że m.in. w elektronicznym postępowaniu upominawczym zostają wyłączone przepisy dotyczące zwolnienia strony z ponoszenia kosztów sądowych, zakładając że pozwany nie ponosi żadnych kosztów w takim postępowaniu. Jednakże, nie została wzięta pod uwagę sytuacja, w której w wyniku złożenia przez pozwanego skutecznego sprzeciwu, wymagane jest aby zostało przeprowadzone postępowanie dowodowe na wniosek osoby pozwanej, która nie może ponieść związanych z tym wydatków. Wtedy pozwany zostaje pozbawiony możliwości skutecznej obrony swoich praw, w tym naruszone jest prawo dostępu do sądu.
Ustawa powoduje, że podmioty mające w danym postępowaniu status pozwanego, jeżeli będą miały problemy fiskalne, również będą mogły mieć prawo dostępu do sądu. Wobec tego, nowy dodany artykuł przesądza, że w elektronicznym postępowaniu upominawczym wydatki będzie ponosił Skarb Państwa. Dodatkowo nie będzie to wymagało sprawdzenia czy konkretny pozwany spełnia wymogi zwolnienia z kosztów sądowych. Elektroniczne postępowanie upominawcze wyróżnia się szybkością rozpatrywania spraw, gdzie również dzięki nowemu przepisowi zostanie zachowana ta cecha.
Istotny jest przepis przejściowy, zgodnie z którym nową regulację stosuje się w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ww. ustawy.
Ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
