NSA: wydatki powstałe w wyniku unieważnienia umowy kredytu frankowego przez sąd cywilny nie stanowią kosztów uzyskania przychodów dla banku

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 4 grudnia 2023 r. (sygn. akt II FSK 334/22) orzekł, że wydatki wynikające z wydania wyroku stwierdzającego nieważność umów kredytowych nie mogą być zaliczone w koszty bieżącego funkcjonowania podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Sprawa dotyczyła banku, który jest stroną umów kredytu denominowanego lub udzielanego we frankach szwajcarskich. Liczni klienci złożyli pozwy do sądów i uzyskali wyroki stwierdzające nieważność umów z powodu istnienia w nich niedozwolonych klauzul walutowych. W konsekwencji bank został obciążany dodatkowymi wydatkami, ponieważ musiał zwrócić klientom, którzy wygrali sprawy, odsetki od kredytu frankowego, prowizje oraz inne opłaty. Nieścisłości pojawiły się w momencie rozliczania podatkowego powyższych strat. Fiskus uznał, że bank może tylko skorygować przychody, nie może natomiast zaliczać wydatków do kosztów. Niestety w większości zobowiązanie podatkowe dotyczące przychodów są przedawnione (upłynięcie 5 letniego terminu), zatem rozwiązanie fiskusa było bezcelowe. Powstało zatem pytanie czy bank powinien zmniejszyć przychody w przeszłości czy też zaliczyć wydatki na zwrot odsetek, prowizji i innych opłat do bieżących kosztów uzyskania przychodu. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stwierdził, że bank musi zmniejszyć przychody, a więc je wyzerować. Organ uważał, że stwierdzenie przez sąd nieważności umowy wywiera skutki wstecz, czyli od momentu jej zawarcia. Oznacza to, że od momentu podpisania umowy, nie wywołuje ona żadnych skutków prawnych, zatem uznaje się ją za niebyłą. Bank uważał jednak, że wyroki unieważniające umowy powinny być traktowane jako bieżące i nowe zdarzenie prawne, a więc może zaliczyć koszty z tym związane do bieżących kosztów podatkowych. Sprawa trafiła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który przyznał rację bankowi uznając, że może on zaliczyć zwrot należności dla kredytobiorcy do kosztów podatkowych. W uzasadnieniu podkreślono, że zwroty należności nie dotyczą bezpośrednio zawierania umów kredytowych, ale stwierdzenia ich nieważności. Zatem skutki podatkowe należy rozpatrzeć na bieżąco i zaliczyć je do kosztów. Fiskus nie zgodził się jednak z takim wyrokiem i złożył skargę kasacyjną do NSA. Sąd ten nie zgodził się z interpretacją WSA i przyznał rację fiskusowi. W wyroku zaznaczono, że wydatki powstałe w wyniku unieważnienia umowy kredytu frankowego przez sąd cywilny nie stanowią kosztów uzyskania przychodów dla banku. Powołano się na art. 15 ust. 1 ustawy o CIT, który mówi, że kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1 ustawy o CIT. Zatem za koszty uzyskania przychodów należy uznać, wydatki, których poniesienie przez podatnika było spowodowane racjonalnym dążeniem i obiektywną możliwością osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Zatem nie każdy wydatek poniesiony przez podatnika będzie kosztem podatkowym. NSA zaznaczył też, że każdy wydatek musi być oceniany indywidualnie pod względem związku z przychodem i racjonalnością działania dla osiągnięcia tego przychodu. Zdaniem Sądu do koszów nie można zaliczyć wydatków wynikających z wzajemnych świadczeń, będących następstwem stwierdzenia nieważności czynności prawnej. Podkreślono również, że wydatki z związku ze sporem sądowym nie służą celowi, o którym mowa w art. 15 ust. 1 ustawy o CIT. Podsumowując – wydatek stanowiący koszt musi wynikać z czynności, która jest prawnie skuteczna. Oznacza to, że wydatki wynikające z wydania wyroku stwierdzającego nieważność umów kredytowych nie mogą być zaliczone w koszty bieżącego funkcjonowania podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Wyrok jest prawomocny.