W dniu 11 stycznia 2019 r. do Sejmu trafił budzący sporo kontrowersji rządowy projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, który docelowo ma zastąpić obecnie obowiązującą ustawę.
Uregulowania pozwalające na pociągniecie podmiotów zbiorowych do odpowiedzialności karnej za czyny zabronione istnieją w Polsce od kilkunastu lat, jednak dały się poznać jako wysoce nieefektywne. Wskazuje na to niewielka, wręcz pomijalna liczba spraw prowadzonych wobec podmiotów zbiorowych, oraz nieznaczna wysokość kar nakładanych na podmioty zbiorowe. Zaproponowane w projekcie ustawy rozwiązania mają całkowicie odmienić istniejący stan rzeczy. Co warto podkreślić, po analizie skierowanego do sejmu projektu ustawy oczekiwanie to jest jak najbardziej uprawnione.
Jedną z najistotniejszych zmian jest wprowadzenie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za popełnienie czynów zabronionych również w przypadku, gdy nie ustalono tożsamości członka organu lub innej osoby bezpośrednio odpowiedzialnej za czyn. Wiąże się z tym zastosowanie koncepcji tzw. winy anonimowej, która powoduje, że podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność, w przypadku kiedy czyn został popełniony w związku z jego działalnością nawet wtedy, gdy nie ustalono sprawcy. Rozwiązania takie występują w wielu krajach UE. W związku z powyższym do wszczęcia postępowania przeciwko podmiotowi zbiorowemu – w odróżnieniu do obecnie istniejącego uregulowania – nie jest konieczne uzyskania prejudykatu, czyli wyroku skazującego w pierwszej kolejności osobę fizyczną odpowiedzialną za popełnienie przestępstwa.
Sama odpowiedzialność podmiotu zbiorowego ma opierać się na przesłance zawinienia, obejmującej winę w wyborze albo nadzorze. Dodatkowo, podmiot zbiorowy będzie odpowiadał karnie za nieprawidłowości w organizacji jego działalności, które przyczyniły się lub umożliwiły popełnienia przestępstwa – ta podstawa odpowiedzialności jest elementem budzącym duże kontrowersje. Ustawodawca nie zawarł bowiem żadnych wytycznych co do organizacji podmiotu zbiorowego lub też schematów postępowania, które uważałby za właściwe. Ma to tym większe znaczenie, że zgodnie z projektem podmiot zbiorowy może uwolnić się od odpowiedzialności tylko wtedy, kiedy wykaże, że zachował należytą staranność w organizacji i nadzorcze nad swoją działalnością. W przypadku uchwalenia ustawy w obecnym kształcie należy się spodziewać wzmożonych wdrożeń procesów ograniczających oraz identyfikujących możliwe przypadki nadużyć i nieprawidłowości w podmiotach zbiorowych.
Nowością jest wprowadzenie do ustawy otwartego kręgu przestępstw za jakie może odpowiadać podmiot zbiorowy. W obecnie obowiązującej ustawie odpowiedzialność przewidziana jest jedynie za naruszenie enumeratywnie wyliczonych przepisów ustaw. Projekt zatem znacząco rozszerza zakres zachowań objętych ustawą karną. Zaostrzeniu i poszerzeniu uległ też katalog przewidzianych kar. Najsurowszą karą przewidzianą w projekcie jest nowowprowadzona kara rozwiązania albo likwidacji podmiotu zbiorowego. W założeniach projektu ma być to kara stosowana jedynie w ostateczności, w przypadkach kiedy niewystarczająca byłaby kara pieniężna (w wymiarze od 30 tys. zł. – 60 mln. zł.) lub inny środek represji karnej.
Poszerzeniu mają ulec również uprawnienia prokuratora w ramach prowadzonego postępowania przygotowawczego. W projekcie przewidziano szeroki wachlarz środków zapobiegawczych, jakie może zastosować prokurator jeszcze przed wniesieniem aktu oskarżenia (w tym m.in. zakaz prowadzenia określonej działalności, zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne, wstrzymanie wypłat dotacji lub subwencji za środków publicznych).
W odróżnieniu od obecnej ustawy projekt zawiera uregulowania w zakresie ochrony sygnalistów (whistleblowers), wyjaśniania zgłoszeń nieprawidłowości w organizacji dokonywanych przez takie osoby, oraz zasad odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za podjęte wobec osób zgłaszających działania. Nowością jest również możliwość skorzystania przez podmiot zbiorowy z dobrowolnego poddania się odpowiedzialności – będzie to dopuszczalne w określonych przypadkach i pod pewnymi, wskazanymi w ustawie warunkami.
Projektowane regulacje z pewnością będą wymagać od podmiotów prawa handlowego większej ostrożności przy prowadzeniu swojej działalności, oraz zapewnienia wprowadzenia właściwych systemów compliance.
Więcej na ten temat opowiedzą Państwu specjaliści Kancelarii CZUBLUN TRĘBICKI już 5 marca podczas kolejnego spotkania z cyklu „Śniadanie z ekspertami CZTR”. Udział w spotkaniu jest bezpłatny, liczba miejsc ograniczona. Więcej informacji znajdą Państwo pod linkiem. Serdecznie zapraszamy!
