Sąd Najwyższy w ramach Izby Cywilnej, w dniu 9 września 2021 roku, wydał wyrok ze skargi kasacyjnej.
W sprawie o zapłatę, stroną powodową była żona zmarłego ubezpieczonego, a pozwanym zakład ubezpieczeń na życie. Powódka od początku wskazywała, że suma ubezpieczenia jej się nie należy, ale żąda ona zapłaty na rzecz banku. Sprawa dotyczyła zatem roszczenia spadkobiercy osoby ubezpieczonej w ubezpieczeniu na życie, gdy ta umowa ubezpieczenia jest w ramach bancassurance. Umowa ubezpieczenia będąca przedmiotem postępowania była zawarta na cudzy rachunek w ramach bancassurance. Ubezpieczającym w umowie był bank, bank był również wskazany jako uposażony. Większość kredytobiorców korzysta z ubezpieczenia na życie i są to umowy gdzie bank i towarzystwo ubezpieczeń na życie są ich stronami. Ubezpieczeni kredytobiorcy nie są stronami umowy ubezpieczenia, ale mają określone uprawnienia ustawowe. Mając na uwadze powyższe, należy wskazać, iż sędzia sprawozdawca zauważył, iż praktyka taka ma powszechny charakter oraz iż na podstawie Kodeksu cywilnego brak podstaw by ją kwestionować. Co więcej, nie podważano jej także w skardze kasacyjnej.
Rozpatrywanym w sprawie, znanym już zagadnieniem, była kwestia, czy spadkobiercom przysługuje roszczenie, a precyzyjnie rzecz ujmując, czy w umowie bancassurance spadkobiercom przysługuje bezpośrednie roszczenie wobec zakładu ubezpieczeń, z tym, że ukształtowane w taki sposób, że nie domagają się zapłaty na własną rzecz, lecz zapłaty na rzecz uposażonego, czyli banku?
Powódka powoływała się na przepis art. 808 §3 k.c. Zgodnie z tym przepisem, ubezpieczony jest uprawniony do żądania należnego świadczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela, chyba że strony uzgodniły inaczej; jednakże uzgodnienie takie nie może zostać dokonane, jeżeli wypadek już zaszedł. Wywodziła, że na podstawie tego przepisu ubezpieczonemu przysługiwało roszczenie, a w konsekwencji przysługuje ono też jej – małżonce, współkredytobiorcy i spadkobiercy. SN rozważając sprawę wskazał na kontrowersje dotyczące tego przepisu oraz na fakt istnienia poglądów, według których na jego podstawie można skonstruować roszczenie, które przysługiwałoby spadkobiercom osoby ubezpieczonej by mogły żądać zapłaty na rzecz uposażonego. Sąd Najwyższy uznał jednak, iż takie rozumowanie jest nietrafne. Jako uzasadnienie wskazał specyfikę ubezpieczenia na życie. Stwierdzono, iż przepis art. 808 §3 k.c. nie jest adekwatną podstawą aby roszczenie formułować. Sędzia uzasadniający takie stanowisko wskazał bowiem, iż gdy wypadkiem ubezpieczeniowym jest śmierć, w takim przypadku roszczenie o wypłatę ubezpieczenia powstaje dopiero z chwilą śmierci, a w tej sprawie ubezpieczonemu nie przysługiwało roszczenie, które wynika z przepisu art. 808 §3 k.c., bo powstało dopiero po jego śmierci. Konsekwentnie, nie może ono przysługiwać żonie jako następcy prawnemu i współkredytobiorcy. Roszczenie byłoby możliwe i weszłoby w skład spadku, gdyby zdarzeniem ubezpieczeniowym nie była śmierć.
Na tym jednak Sąd Najwyższy nie zakończył. Ze względu na specyficzną sytuację ubezpieczenia, SN rozważał, czy kredytobiorcy, który był ubezpieczony w ramach umowy bancassurance nie należałoby przyznać prawa do roszczenia i zastosować analogię z tego przepisu, aby mógł żądać zapłaty na rzecz uposażonego. SN przywołał rekomendacje Związku Banków Polskich i KNF w zakresie ubezpieczeń powiązanych z produktami bankowymi, z których wynika, że gdy spadkobiercy ubezpieczonego są pozbawieni bezpośredniego roszczenia wobec zakładu ubezpieczeń, a zarazem bank nie dochodzi samodzielnie roszczenia, to istnieje potrzeba zapewniania w drodze przelewu samodzielnego dochodzenia roszczenia spadkobiercy kredytobiorcy. Podobnie KNF wskazuje, że spadkobiercy powinni mieć zapewnioną możliwość bezpośredniego dochodzenia roszczeń. Jeśli bank odmówi dokonania cesji, to wówczas do rozważenia będzie kwestia rozszerzenia zastosowania art. 808 §3 k.c. w stosunku do spadkobierców i danie im możliwości wytoczenia powództwa bezpośrednio przeciwko zakładowi ubezpieczeń. Powódka nie zwróciła się do banku o dokonanie tego typu cesji.
Skarga kasacyjna pełnomocnika powódki została oddalona.
