Zgodnie z tym przepisem, za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.
Sąd Najwyższy zajął się w ubiegłym tygodniu art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, który jest szczególnie istotny dla przedsiębiorców w całym kraju. Okazuje się, że zastosowanie tego przepisu jest coraz szersze, a z kolejnym orzecznictwem SN daje on ZUS coraz szersze możliwości nakładania na przedsiębiorców obowiązku płatności składek z tytułu obu umów.
W dniu 26 sierpnia 2021 roku, Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, w składzie 3 sędziów, pod sygnaturą III UZP 3/21 orzekła, iż pojęcie „wykonuje pracę na rzecz pracodawcy”, o którym mowa w art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, obejmuje wykonywanie umowy zlecenia (innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia) zawartej przez pracownika z przedsiębiorcą prowadzącym sprzedaż towarów jego pracodawcy (np. przez Internet), z którym przedsiębiorca ten powiązany jest osobowo lub kapitałowo, także wtedy, gdy zakres obowiązków wynikających z umowy zlecenia jest odmienny od obowiązków objętych umową o pracę, a miejsce wykonywania umowy zlecenia znajduje się poza miejscem świadczenia umowy o pracę.
Uchwała zapadła w odpowiedzi na pytanie prawne Sądu Apelacyjnego w Poznaniu. Pytanie brzmiało: Czy interpretacja pojęcia „wykonuje pracę na rzecz pracodawcy” zawartego w przepisie art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13.10.1998 r. (t.j. Dz.U.2020 r. poz. 266), obejmuje realizację umowy zlecenia zawartej przez pracownika Przedsiębiorcy powiązanego osobowo i kapitałowo z Przedsiębiorcą prowadzącym wyłącznie sprzedaż towarów w systemie on-line (przez Internet), w sytuacji gdy zakres obowiązków wynikających z umowy zlecenia jest całkowicie odmienny od obowiązków objętych umową o pracę, umowa zlecenia jest realizowana poza godzinami pracy wynikającymi z umowy o pracę, jak również miejsce realizacji umowy zlecenia znajduje się poza miejscem świadczenia umowy o pracę?
SN nie miał żadnych wątpliwości, iż przedmiotowy przepis będzie miał tutaj zastosowanie. Przedsiębiorca osiągał zyski ze sprzedaży swoich wyrobów kanałem internetowym, podczas gdy ta sprzedaż była obsługiwana przez pracownice na umowach zlecenie oskładkowanych wyłącznie składką zdrowotną. Wszystko wskazuje, iż spółka będzie musiała dopłacić pełne składki od wynagrodzeń pracownic z kilku lat.
W tym samym dniu, Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, również w składzie 3 sędziów, pod sygnaturą III UZP 6/21 orzekła, iż finansowanie przez pracodawcę w jakikolwiek sposób wynagrodzenia z tytułu świadczenia na jego rzecz pracy przez pracownika na podstawie umowy zawartej z osobą trzecią, przemawia za zastosowaniem art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Powyższa uchwała zapadła z kolei w odpowiedzi na pytanie prawne Sądu Apelacyjnego w Gdańsku. Pytanie brzmiało: Czy dyspozycją przepisu art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 roku poz.423) objęte są sytuacje, w których musi istnieć przepływ finansów z podmiotu będącego pracodawcą osób zatrudnianych przez inny podmiot (z którym pracownicy tego pracodawcy zawierają umowy cywilnoprawne) do podmiotu, który zawarł umowy cywilnoprawne z pracownikami pracodawcy?
Oba rozstrzygnięcia są niezmiernie istotne dla przedsiębiorców, zwróćmy jednak szczególną uwagę na rozstrzygnięcie SN zapadłe pod sygnaturą III UZP 6/21. Druga sprawa jest bowiem niezmiernie ważna dla branży finansowej, w tym leasingowej, dilerów samochodowych, ubezpieczeniowej. Dotyczyła ona firmy leasingowej wypłacającej prowizje dla pracowników salonów sprzedaży samochodów, którzy zawarli z klientem umowę na finansowanie takiego zakupu. Ostatecznie zarówno pracownik, jak i diler samochodowy dostawali prowizję od umowy leasingu auta. ZUS stwierdził, że te prowizje z firmy leasingowej powinny być oskładkowane, i zażądał od dilera ich zapłaty na podstawie art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Przybliżmy jednak sprawę i rozbieżności w orzecznictwie, w związku z którymi sąd rozpoznający sprawę zadał Sądowi Najwyższemu pytanie prawne.
Mężczyzna pracował w salonie dealera samochodów (dalej: „spółka x”), będącej dystrybutorem aut konkretnej marki) i miał podpisaną umowę zlecenia z inną firmą („spółka y”), prowadzącą działalność gospodarczą, w ramach której oferuje ona finansowanie nabywania samochodów w leasingu. Obie spółki ściśle ze sobą współpracowały, na podstawie umowy. W praktyce każdy salon samochodowy proponuje bowiem klientowi różne formy finansowania. U dealera jest więc możliwość załatwienia wszystkiego w jednym miejscu (samochodu i leasingu). Umowy zlecenia zawierane przez pracowników salonów samochodowych ze spółką y dotyczyły m.in. akwizycji usług świadczonych przez firmę. Mieli oni przedstawiać jej ofertę potencjalnym klientom i jeśli ten zdecydował się na zakup pojazdu finansowanego leasingiem, trafiał do handlowca spółki y, który finalizował proces.
ZUS uznał, że mężczyzna w ramach umów zlecenia faktycznie świadczył pracę na rzecz swojego pracodawcy. Odwołanie od decyzji wnieśli spółka y i zainteresowany. Argumentowali oni, że czynności wykonywane na podstawie umów zlecenia nie wchodziły w zakres pracowniczych obowiązków, a korzyści z realizacji zleceń uzyskiwała spółka y. Wobec tego, przychody z tego tytułu nie powinny być uwzględniane w podstawie wymiaru składek ze stosunku pracy.
Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił jednak odwołanie (wyrok z dnia 27 maja 2020 r., sygn. akt: VII U 2026/18). Uznał, że warunkiem decydującym o zastosowaniu art. 8 ust. 2a ustawy systemowej jest przepływ korzyści między podmiotami, niekoniecznie wyrażany w pieniądzu. A tak było w niniejszej sprawie. Spółka y uzyskiwała m.in. dostęp do potencjalnych zainteresowanych jej usługami, a spółka x zwiększała konkurencyjność swojej oferty. Inną korzyścią była też wzajemna reklama obydwu podmiotów.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku zauważył jednak, że wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy nie może być co do zasady utożsamiane z jakimkolwiek działaniem, które w jakiejś dalszej sekwencji jest dla niego korzystne. W jego ocenie, czynnikiem pozwalającym na wychwycenie celowego unikania oskładkowania jest właśnie przepływ środków finansowych od pracodawcy do podmiotu zatrudniającego jego pracownika, który służy sfinansowaniu części działalności jednego z nich. Jeśli takiego przepływu nie ma, można przyjąć, że co do zasady jest to typowa współpraca podmiotów gospodarczych.
Orzecznictwo w tej kwestii nie było jednak jednolite. Podobne stanowisko jak SA w Gdańsku zajął w zbliżonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy w Gliwicach (wyrok z dnia 17 maja 2019 r., sygn. akt: VII U 1853/18) uznając, że ze względu na brak przepływu środków finansowych od pracodawcy do leasingodawcy na sfinansowanie zadania wykonywanego przez jego pracownika (w ramach umowy zlecenia) nie może być mowy o „strukturze trójkąta”. Podobnie też Sąd Okręgowy w Poznaniu (wyrok z dnia 5 października 2018 r., sygn. akt: VII U 130/18). Inaczej do sprawy podchodził jednak nie tylko ww. już Sąd Okręgowy w Gdańsku (sygn. akt: VII U 2026/18), ale też Sąd Apelacyjny we Wrocławiu (w wyroku z dnia 22 stycznia 2020 r., sygn. akt: III AUa 670/19 oraz wyroku z dnia 29 stycznia 2020 r., sygn. akt: III AUa 1085/19). W pierwszym z wymienionych orzeczeń wrocławski sąd wskazał, że przepływ pieniędzy od pracodawcy przez podwykonawcę do pracownika nie wyczerpuje potencjalnych stanów faktycznych umożliwiających zastosowanie art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Z powodu rozbieżności, Sąd Apelacyjny w Gdańsku wniósł o rozstrzygnięcie przez SN dylematu prawnego, czy art. 8 ust. 2a ustawy systemowej obejmuje sytuacje, w których musi istnieć przepływ finansów od pracodawcy do podmiotu, który zawarł umowy cywilnoprawne z jego pracownikami. SA w Gdańsku wskazał, że SN dotychczas się na ten temat nie wypowiadał, a konieczne jest rozstrzygnięcie tej kwestii, bo stosowanie ww. przepisu do bliżej nieokreślonych korzyści pośrednich może prowadzić do wypaczenia swobody działalności i współpracy podmiotów w obrocie gospodarczym.
Powyżej przytoczyliśmy treść tezy uchwały SN. Należy też zwrócić uwagę, iż zdaniem SN, do każdej takiej sprawy należy podchodzić indywidualnie, ale brak powiązań kapitałowo-osobowych pomiędzy takimi podmiotami nie wyklucza zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Kluczowe w takiej sprawie będzie stwierdzenie, czy te dodatkowe zajęcia w zewnętrznej firmie są wykonywane na rzecz pracodawcy. Może się zatem okazać, że sąd uzna, że zawieranie umów leasingu, przynoszące pracodawcy korzyść w postaci prowizji, też należy oskładkować.
Podsumowując, można stwierdzić, iż mamy do czynienia z poszerzaniem uprawnień ZUS do stosowania art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i większą ingerencją w prowadzenie działalności gospodarczej. Dodatkowo należy zauważyć, iż podejście SN, o którym mowa powyżej, może wpłynąć na różne branże, w tym, leasingową, dilerów samochodów, ubezpieczeniową.
Warto również wskazać, iż przepis ten wzbudzał wątpliwości nie od dziś. Organizacje przedsiębiorców wskazywały, że nakłada na pracodawcę obowiązki, na których powstanie ani wysokość nie ma wpływu. Argumentowali oni, iż ma on pełnić funkcję płatnika składek należnych od kwot wynagrodzenia z tytułu umów, których nie jest stroną i o których zawarciu może nawet nie wiedzieć. Dlatego przez Konfederację Lewiatan i Pracodawców RP złożony był w Trybunale Konstytucyjnym wniosek o zbadanie zgodności art. 8 ust. 2a z Konstytucją. Trybunał uznał jednak kwestionowany przepis za zgodny z ustawą zasadniczą (wyrok z dnia 13 maja 2021 r., sygn. akt: K 15/16). W ustnych motywach rozstrzygnięcia pokuszono się nawet o stwierdzenie, że artykuł jest jasny i precyzyjny w stopniu, który umożliwia jego adresatom odtworzenie zakresu ich obowiązków.
