Wypalenie zawodowe jest zjawiskiem znanym od lat. Jaki jednak wpływ ma pandemia koronawirusa na pogłębienie tego problemu? Z dostępnych analiz wynika, że spowodowała ona istotne zmiany w systemie pracy np. badacze wskazują na tendencje do wydłużania czasu pracy.
Dane WHO pokazują, że w czasie pandemii liczba przepracowanych godzin przez pracowników wzrosła o około 10 proc. w stosunku do stanu przed pandemią. Do tego dochodzi brak rozdzielenia życia prywatnego od zawodowego, poczucie izolacji oraz stres związany z niepewną polityką państwową i gospodarką. To bezpośrednio wpływa na zdrowie psychiczne i fizyczne pracowników. Wszystkie te czynniki sprawiły, że coraz częściej mówi się o wypaleniu zawodowym.
Definicja wypalenia zawodowego jest znana co najmniej od początku XX wieku. Na stałe do słownika wprowadziła go Christina Maslach wraz ze swoją trójwymiarową teorią wypalenia. Zgodnie z jej założeniem, wypalenie zawodowe jest związane z wyczerpaniem emocjonalnym, depersonalizacją i obniżonym poczuciem własnej wartości.
Objawy wypalenia zawodowego
Jak odróżnić zwykłe narzekanie „jestem zmęczony, przemęczony” od faktycznego wypalenia zawodowego? Kto z nas nie stwierdza co jakiś czas, że ma ochotę rzucić wszystko i wyjechać daleko? Zazwyczaj jest to objaw zwykłego zmęczenia. Może się jednak przerodzić w faktyczne wypalenie zawodowe. Zwrócić uwagę trzeba na długość procesu – wypalenie zawodowe to nie krótkotrwałe zmęczenie, ale długofalowe objawy. Rozpoczyna się etapem wyczerpania emocjonalnego – jest to tzw. faza pierwsza. Objawy, jakie można zauważyć u pracownika to chroniczne zmęczenie, obniżony nastrój, poczucie bezradności i bezsensu wykonywanej pracy. Pracownik w pierwszej fazie wypalenia zawodowego jest zdemotywowany, nie widzi sposobu, aby poprawić swoją sytuacje, brak mu kreatywności. Następnie wchodzi w fazę drugą wypalenia, która objawia się obojętnym stosunkiem do klientów i współpracowników. Kontakt z pracownikiem zaczyna być bardzo sformalizowany. Pracodawca może również zauważyć niskie zaangażowanie u pracownika, alergiczne reagowanie na dodatkowe polecenia pracodawcy, podważanie zleconych zadań. Ostatnim etapem wypalenia zawodowego jest podważanie własnych osiągnięć, poczucie ich braku i bezsensu. Jest to konsekwencją poprzednich etapów. Oczywistym jest, że jeśli pracownik jest niechętny do wykonywanych zadań, mało kreatywny i zdemotywowany, to zazwyczaj jego działania nie przynoszą rezultatów. Ostatni etap wypalenia zawodowego wiąże się z dolegliwościami fizycznymi. Pracownik zaczyna skarżyć się na bóle głowy, brzucha, pleców i z tego powodu udaje się na częste zwolnienia lekarskie. Jednocześnie pracownicy cierpią na bezsenność i nerwice. Niezauważone wypalenie zawodowe może przekształcić się w depresję.
Wypalenie zawodowe często dotyczy osób, które wcześniej świetnie wywiązywały się ze swoich obowiązków i były bardzo zaangażowane w pracę. Zazwyczaj wypalenie zawodowe dotyka osób, które utożsamiają się z pracą, mają wysokie oczekiwania wobec siebie i otoczenia. Z czasem może narastać w nich frustracja, zwłaszcza gdy ich oczekiwania nie znajdują odzwierciedlenia w rzeczywistości.
Najbardziej jednak ogólną przyczyną wypalenia zawodowego jest permanentny stres. Często mogą mieć na to wpływ czynniki organizacyjne, takie jak: nieprawidłowe zarządzanie, izolowanie pracowników, zlecanie im zadań powyżej lub poniżej ich kompetencji. Organizacja działań firmy bezpośrednio wpływa na samopoczucie pracownika. Podstawowe czynniki sprzyjające wypaleniu zawodowemu to: środowisko obciążające, brak wsparcia ze strony zespołu i przełożonego, zlecanie obowiązków niedostosowanych do kompetencji pracownika, zaburzona komunikacja z zespołem i przełożonymi, poczucie niesprawiedliwego przydziału premii, nagród czy brak jasno określonej ścieżki awansu.
Jak zapobiegać wypaleniu zawodowemu?
Przede wszystkim powinno się wdrożyć „politykę antywypaleniową”. Początek procedury powinien mieć miejsce już na etapie rekrutacji pracownika. Warto ustalić wzajemne oczekiwania zarówno pracodawcy wobec pracownika, jak i odwrotnie. Ważne jest jasne określenie ścieżki zawodowej w danej firmie i określenie czy pasuje ona do wyobrażeń kandydata. Pracownik powinien wiedzieć, na co może liczyć w firmie i jakie działania mogą go doprowadzić do oczekiwanego stanowisko oraz/lub wynagrodzenia. Dla wielu pracowników istotne jest poczucie „zauważenia” i docenienia przez pracodawcę. Pracodawca powinien zapewnić pracownikowi rozwój w obszarze tego samego stanowiska i/lub zdobywanie kolejnych szczebli awansu.
W Polsce pracodawcy czasem jeszcze nie zdają sobie sprawy z tego, że inwestowanie w dobrostan pracowników jest bardzo ważne. Pozwoli to pracodawcy rozwijać swoją firmę i unikać strat finansowych. Według badania sondażowego przekazanego przez UCE Research, straty dla gospodarki wywołane absencją pracowników w depresji sięgają 325 mln zł rocznie. A są to statystyki przeprowadzone jedynie na udokumentowanych przypadkach.
Wypalenie zawodowe a zwolnienie lekarskie
Kilka miesięcy temu media obiegły informacje o zmianach w polskim prawie, które pozwalałyby pracownikom uzyskanie zwolnienia lekarskiego z uwagi na nową jednostkę chorobową, jaką miałoby być wypalenie zawodowe. Ostatecznie wypalenie zawodowe nie zostało jednak uznane za oddzielną jednostkę chorobową przez WHO. Choć wypalenie zawodowe faktycznie znalazło się w rozdziale 24. „Czynniki wpływające na stan zdrowia lub kontakt ze służbą zdrowia”, to nie zostało uznane za jednostkę chorobową, ale za syndrom wynikający z przewlekłego stresu w miejscu pracy, mogący wpłynąć na stan zdrowia pracownika. Nie będzie zatem możliwości uzyskania zwolnienia lekarskiego z uwagi na wypalenie zawodowe. Natomiast z uwagi na depresję – jak najbardziej. ICD-11 wejdzie w życie nie wcześniej niż w 2024 r. Na obecną chwilę w Ministerstwie Zdrowia nie są planowane prace legislacyjne dotyczące wypalenia zawodowego.
