Naczelny Sąd Administracyjny (dalej: NSA) w wyroku z dnia 1 grudnia 2021 r. w sprawie I GSK 1316/21 wypowiedział się w temacie zasad przeprowadzania kontroli u przedsiębiorców.
Sprawa, będąca przedmiotem wyroku, dotyczyła przeprowadzania kontroli przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS) u przedsiębiorcy. Wnioski płynące z wyroku mogą mieć zastosowania do kontroli prowadzonych u przedsiębiorców także przez inne organy administracji np. KNF. Powyższe trafiło do sądu z uwagi na sprzeciw przedsiębiorcy złożony w oparciu o przepisy ustawy Prawo przedsiębiorców, a następnie złożone przez niego zażalenie na postanowienie ZUS o kontytuowaniu czynności kontrolnych. W sprawę zaangażował się również Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorstw, który wskazał, że ZUS przekroczył przewidziany przepisami ustawy Prawo przedsiębiorców czas trwania kontroli. Ponadto nie przedłożył informacji za jaki okres została ona wszczęta ani jak i kiedy zostanie zakończona.
NSA w wyroku zgodził się z zarzutami przedsiębiorcy i Rzecznika MŚP. Wskazał na błędy odnośnie zawiadomienia ZUS o kontroli oraz nieścisłości w treści upoważnienia do przeprowadzenia kontroli. Potwierdził przy tym, że kontrola nie może trwać w nieskończoność, a kontrolowany przedsiębiorca nie może się domyślać, co będzie przedmiotem kontroli.
Według NSA kontrolujący określając zakres przedmiotowy kontroli zaznaczyć musi nie tylko przedmiot kontroli, ale też jej czasookres. Kontrolowany nie może bowiem nie wiedzieć, co ani jaki okres jego działalności będą przedmiotem kontroli. W związku z powyższym NSA wskazał, że art. 48 ust. 3 pkt 4 oraz art. 49 ust. 7 pkt 6 ustawy Prawo przedsiębiorców należy interpretować w następujący sposób. Określając zakres przedmiotowy kontroli podana musi być zarówno materia objęta kontrolą, ale również czasookres, którego dotyczy kontrola. Ponadto w ocenie NSA art. 49 ust. 7 pkt 7 ustawy Prawo przedsiębiorców i określony w nim obowiązek do ujawnienia w upoważnieniu do kontroli daty przewidywanego terminu zakończenia kontroli interpretować należy kolejno – wskazana musi zostać w nim konkretna data zakończenia kontroli – tzn. dzień, miesiąc oraz rok. NSA podkreślił, że zgodnie z art. 49 ust. 8 ustawy Prawo przedsiębiorców dokument, który nie spełnia powyższych wymagań, nie może stanowić podstawy do przeprowadzenia kontroli.
Dodatkowo NSA wskazał, że art. 55 ust. 1 pkt 3 ustawy Prawo przedsiębiorców należy interpretować w ten sposób, że czas trwania wszystkich kontroli organu kontroli u średniego przedsiębiorcy w jednym roku kalendarzowym nie może przekraczać 24 dni roboczych. Ponadto w czas trwania tych kontroli wliczają się wszystkie kontrole, bez względu na miejsce ich faktycznego przeprowadzania. NSA nie podzielił zatem wykładni Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego przedstawionej w wyroku z dnia 13 maja 2021 (sygn. akt: V SA/Wa 1680/21). Według tej wykładni pod pojęciem „dni roboczych” z art. 55 ust. 1 pkt 3 ustawy Prawo przedsiębiorców, należy rozumieć tylko te dni, w których pracownicy organu faktycznie wykonywali czynności kontrolne w siedzibie przedsiębiorcy. NSA wskazał bowiem na możliwość prowadzania kontroli w różnych miejscach. Przyjęcie zatem, że do czasu kontroli zalicza się tylko te dni robocze, w których kontrola prowadzona byłaby w siedzibie czy w miejscu wykonywania działalności gospodarczej przedsiębiorcy oznaczałoby, że kontrola, np. w miejscu przechowywania dokumentacji, w innym miejscu niż siedziba albo miejsce wykonywania działalności gospodarczej lub też w siedzibie organu kontroli byłaby nieograniczona w czasie. W ocenie NSA takie założenie jest niedopuszczalne i brak jest racjonalnych powodów dla odmiennego traktowania czasu trwania kontroli i jego limitu w zależności od miejsca, w jakim odbywają się czynności kontrolne.
Wyrok NSA należy uznać za korzystny dla przedsiębiorców i niewątpliwie będzie on miał istotny wpływ na zasady przeprowadzania kontroli nie tylko przez ZUS, ale również i przez inne organy, do których kontroli stosuje się przepisy o kontroli określone w ustawie Prawo przedsiębiorców.
