Nadzorowi KNF nad dystrybutorami ubezpieczeń poświecono cały rozdział 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2017 r. o dystrybucji ubezpieczeń. Od wejścia w życie ustawy upłynął już rok. Termin na pełne wdrożenie i ewentualne jeszcze wprowadzenie zmian w procesach w zgodzie z nowymi przepisami już minął. Jest to zatem dobry czas, aby przyjrzeć się bliżej działalności dystrybutorów na rynku ubezpieczeń. Do takiego wniosku doszła także Komisja Nadzoru Finansowego, zapowiadając od 2020 r. kontrole u dystrybutorów ubezpieczeń.
Pierwszą i najważniejszą z poziomu rynku, jak i perspektywy klientów, grupą kontrolowaną są zakłady ubezpieczeń. Mimo że w procesie dystrybucji ubezpieczeń klient przede wszystkim kontaktuje się z agentem, to należy pamiętać, że za takim agentem w większości przypadków stoi konkretny zakład ubezpieczeń. Ustawa o dystrybucji wprost zresztą stanowi, że nadzór nad działalnością agenta ubezpieczeniowego i agenta oferującego ubezpieczenia uzupełniające sprawuje zakład ubezpieczeń, na rzecz którego taki agent działa. W związku z tym oczywistym jest, że KNF weryfikując działalność zakładu ubezpieczeń, szczególną wagę przykłada do kontroli w zakresie korzystania z usług agentów ubezpieczeniowych.
Organ nadzoru przede wszystkim dokładnie analizuje proces wpisywania agentów do rejestru, zarówno pod względem terminowości składania wniosków o wpis, jak i o zmianę oraz wykreślenie podmiotu z rejestru. Weryfikowana jest także prawidłowość danych przekazywanych przez zakłady ubezpieczeń wraz z wnioskami o wpis, zmianę wpisu, czy też wykreślenie oraz danych na podstawie których wniosek jest składany. Zakład ubezpieczeń nie musi bowiem przekazywać do organu nadzoru wszystkich dokumentów, na podstawie których ustalił dane potrzebne do złożenia wniosku. W każdym przypadku musi jednak posiadać komplet dokumentacji wraz ze stosownymi oświadczeniami. Szczegółowy zakres danych i dokumentów, na podstawie których zakład ubezpieczeń składa wnioski o wpis, reguluje rozporządzenie wykonawcze wydane na podstawie art. 54 ust. 4 ustawy. Istotne jest, że nawet po złożeniu wniosku, zakład ubezpieczeń jest zobowiązany do posiadania dokumentów, na podstawie których wniosek został złożony, a dotyczących nie tylko agenta, ale także osób fizycznych, przy pomocy których ten agent wykonuje czynności agencyjne. Organ nadzoru ma zatem prawo zweryfikować sam fakt posiadania przez zakład ubezpieczeń m.in. oświadczeń o pełnej zdolności do czynności prawnych czy też kopii dokumentów potwierdzających posiadanie przez te osoby wymaganego wykształcenia oraz zgodność zawartych w tych dokumentach danych z danymi, na podstawie których złożony został wniosek o wpis do rejestru.
Poza kwestiami rejestrowymi, organ nadzoru ma prawo skrupulatnie przyjrzeć się prawidłowości zawierania umów agencyjnych, w tym dokonać szczegółowego przeglądu ich treści oraz zweryfikować udzielane agentom pełnomocnictwa. Nie ulega wątpliwości, że wszystkie aktualnie obowiązujące umowy agencyjne powinny być zgodne z przepisami ustawy o dystrybucji ubezpieczeń. Powinny także zawierać m.in. postanowienia regulujące obowiązki informacyjne agentów wobec klientów czy też obowiązek określenia wymagań i potrzeb klienta.
Przedmiotem szczególnego zainteresowania Komisji Nadzoru Finansowego mogą być także kwestie przestrzegania przez agentów ubezpieczeniowych wymogu wykonywania czynności agencyjnych wyłącznie przez osoby spełniające ustawowe warunki dotyczące m.in. niekaralności, odpowiedniego wykształcenia czy też posiadania rękojmi należytego wykonywania czynności agencyjnych. Te same wymagania odnoszą się do agentów będących osobami fizycznymi oraz do wspólników agencyjnych spółek osobowych bądź połowy członków zarządu agencyjnych spółek kapitałowych. Niezależnie zatem od tego, że wymagania z art. 19 ustawy adresowane są do agentów i osób wykonujących czynności agencyjne, to w zakresie ich realizacji kontroli podlega także zakład ubezpieczeń. Ustawodawca bowiem uznał, że to na zakładzie ubezpieczeń ciąży szczególna odpowiedzialność związana z obowiązkiem weryfikacji, czy czynności w zakresie dystrybucji wykonywane są w imieniu zakładu ubezpieczeń przez podmioty do tego uprawnione, spełniające wszystkie warunki ustawowe.
W toku kontroli, zakład ubezpieczeń może także zostać zobligowany do wykazania, że agent niebędący osobą fizyczną wykonujący czynności na rzecz danego zakładu ubezpieczeń spełnia wymogi dotyczące posiadania udziałów oraz bliskich powiązań. Aktualnie obowiązujące przepisy wymagają, aby fakt posiadania co najmniej 10% udziałów w kapitale zakładowym agenta lub bliskie powiązania pomiędzy agentem, a innym podmiotem nie uniemożliwiały KNF skutecznego sprawowania nadzoru.
Należy pamiętać, że poza kontrolą dotyczącą korzystania z usług agentów ubezpieczeniowych, zakład ubezpieczeń może zostać skontrolowany także w zakresie korzystania z usług przedsiębiorców, którzy co do zasady nie podlegają przepisom ustawy o dystrybucji ubezpieczeń. Za takich przedsiębiorców uznaje się m.in. biura podróży, wypożyczalnie samochodów, przewoźników (takich jak linie lotnicze, kolejowe, autobusowe), przedsiębiorstwa transportowe, sklepy z artykułami RTV i AGD – z zastrzeżeniem, że spełniają jednocześnie warunki dotyczące ryzyk oraz wysokości składki, o których mowa w ustawie.
Kluczowe w przypadku kontroli przeprowadzanej na podstawie przepisów ustawy o dystrybucji ubezpieczeń jest to, że wskazany powyżej zakres kontroli jest jedynie przykładowy i opiera się na katalogu, który został wprost wskazany w art. 68 ustawy. Nie jest to jednak katalog zamknięty, na co wskazuje użyte w przepisie słowo ,,w szczególności”. Oznacza, to, że przedmiot kontroli może być i zapewne będzie znacznie szerszy. Dlatego też zgodność z przepisami prawa powinna być zapewniana kompleksowo w całym procesie współpracy zakładu ubezpieczeń z agentami ubezpieczeniowymi, a także z przedsiębiorcami, do których przepisy ustawy generalnie nie mają zastosowania.
