W dniu 29 września 2023 r. wejdzie w życie ustawa z dnia 16 sierpnia 2023 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z zapewnieniem rozwoju rynku finansowego oraz ochrony inwestorów na tym rynku (Dz.U. z 2023 r. poz. 1723). Przedmiotowa ustawa wprowadza zmiany w zakresie postępowania wyjaśniającego przed Urzędem Komisji Nadzoru Finansowego.
Zgodnie z art. 18a ust. 1 ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz.U. z 2023 r. poz. 753) podstawą wszczęcia postępowania wyjaśniającego jest zarządzenie Przewodniczącego Komisji. Przypominamy, że postępowanie wyjaśniające ma na celu ustalenie, czy istnieją podstawy do złożenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa określonego w ustawach, o których mowa w art. 1 ust. 2, lub do wszczęcia postępowania administracyjnego w sprawie naruszenia przepisów prawa w zakresie podlegającym nadzorowi Komisji.
Ustawodawca w nowo dodanym art. 18a ust. 1a precyzuje jakie elementy powinno zawierać zarządzenie Przewodniczącego Komisji. Zgodnie z przedmiotowym przepisem w zarządzaniu powinna znaleźć się podstawa prawna do prowadzenia postępowania, oznaczenie podmiotu, w związku z działalnością którego wszczyna się postępowanie, albo wskazanie okoliczności, w związku z którymi wszczyna się postępowanie, jeżeli w chwili wydania zarządzenia oznaczenie podmiotu nie jest możliwe, a także przedmiot oraz zakres postępowania.
W postępowaniu wyjaśniającym każdego, kto dysponuje określoną wiedzą, dokumentem lub nośnikiem można wezwać do złożenia oświadczenia lub pisemnych albo ustnych wyjaśnień oraz do wydania dokumentu lub innego nośnika informacji. Przedmiotowe oświadczenie składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań (art. 18a ust. 3).
Ust. 2. art. 18a poza drobną zmianą, że chodzi o sporządzenie protokołu, a nie spisanie protokołu, nie uległ zmianie. W dalszym ciągu w postępowaniu wyjaśniającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego, przesłuchania osoby ani innych czynności wymagających sporządzenia protokołu. Jednak złożenie wyjaśnień lub oświadczeń, o których mowa w ust. 3, sporządzenie lub przekazanie kopii dokumentów lub innych nośników informacji, o których mowa w art. 18f ust. 2 lub 3, oraz zajęcie tych dokumentów lub nośników, o którym mowa w art. 18g wymaga sporządzenia protokołu.
Zgodnie z ust. 2a. złożenie wyjaśnień i oświadczeń może być utrwalane przy wykorzystaniu urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk. W przypadku wykorzystania urządzenia rejestrującego, przed jego uruchomieniem, należy poinformować o tym osobę składającą wyjaśnienia lub oświadczenia. W takim wypadku sporządza się protokół zawierający oznaczenie sprawy, datę i miejsce złożenia wyjaśnień lub oświadczeń, imię i nazwisko wraz numerem dokumentu potwierdzającego tożsamość osoby składającej wyjaśnienia lub oświadczenia oraz imię, nazwisko i stanowisko służbowe osoby przyjmującej wyjaśnienia lub oświadczenia wraz z podpisem tej osoby. Zapis dźwięku albo obrazu i dźwięku stanowi załącznik do protokołu. Protokół nie wymaga podpisu osoby składającej wyjaśnienia lub oświadczenia utrwalone przy wykorzystaniu urządzenia rejestrującego (ust. 2b).
Nowy ust. 4 art. 18a wskazuje, że jeżeli w trakcie postępowania wyjaśniającego pracownicy UKNF stwierdzą, że okoliczności lub działalności stanowiące podstawę do złożenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, o którym mowa w przepisach ustaw, o których mowa w art. 1 ust. 2, lub wszczęcia postępowania administracyjnego w sprawie naruszenia przepisów prawa w zakresie podlegającym nadzorowi Komisji, są inne niż te, które były podstawą wszczęcia postępowania,
prowadzenie postępowania, w odniesieniu do tych okoliczności i działalności, Przewodniczący Komisji musi dokonać zmiany poprzednio wydanego zarządzenia.
Na największą uwagę zasługuje nowo dodany ust. 5 art. 18a, zgodnie z którym w przypadku stwierdzenia przez pracowników UKNF w trakcie postępowania okoliczności lub działalności, stanowiących podstawę do złożenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa stanowiącego naruszenie przepisów prawa w zakresie niepodlegającym nadzorowi Komisji wszelkie czynności, o których mowa w ust. 2 i 3, art. 18b oraz art. 18d-18g, mogą być podejmowane przez pracowników UKNF w celu zebrania i zabezpieczenia dowodów oraz złożenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, na podstawie zarządzenia, o którym mowa w ust. 1a, o wszczęciu tego postępowania oraz udzielonego upoważnienia, o którym mowa w art. 18c, do podejmowania czynności w tym postępowaniu. Mając na uwadze powyższe należy uznać, że uprawnienia śledcze pracowników UKNF uległy znacznemu rozszerzeniu, albowiem zostali uprawnieni do zainicjowania w zasadzie każdego postępowania karnego.
Poszczególne czynności postępowania wyjaśniającego do tej pory mogły być podejmowane również w miejscu prowadzenia działalności przez podmiot, w związku z działalnością którego wszczęte zostało postępowanie, w szczególności w lokalu jego centrali, oddziału lub przedstawicielstwa, w dniach i godzinach pracy tego podmiotu. Ustawodawca dokonał zmiany art. 18b ust. 2, tj. wskazał, że poszczególne czynności postępowania wyjaśniającego mogą być podejmowane dodatkowo w miejscu albo miejscach, gdzie wystąpiły okoliczności, w związku z którymi zostało wszczęte postępowanie.
Zmianie ulega także zakres upoważnienia, na podstawie którego pracownicy UKNF prowadzą czynności postępowania wyjaśniającego. Należy zauważyć, że upoważnienie nie będzie jak dotychczas wskazywało przedmiotu oraz zakresu postępowania, tym samym osoby, które dysponuje określoną wiedzą, dokumentem lub nośnikiem wezwane do złożenia oświadczenia lub pisemnych albo ustnych wyjaśnień nie będą wiedziały czego dotyczy prowadzone postępowanie.
Ponadto zgodnie z art. 18e ust. 1a pracownicy UKNF uzyskali uprawnienie do logowania się na stronach internetowych dostępnych wyłącznie po zalogowaniu i utrwalania udostępnianych w ramach tych stron dokumentów i informacji w zakresie wynikającym z przedmiotu postępowania wyjaśniającego.
