Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 4 listopada 2015 r. (sygn. akt III AUa 632/15) orzekł, że organ rentowy ma kompetencje do badania zarówno tytułu zawarcia umowy o pracę, jak i ważności jej poszczególnych postanowień.
W rozpoznawanej sprawie płatnik składek zatrudniał ubezpieczoną – swoją córkę. Zawarł z nią umowę o pracę na czas określony na stanowisko asystentki w pełnym wymiarze czasu pracy. ZUS uznał, że zatrudnienie ubezpieczonej było fikcyjne. W ocenie organu wykonywane przez nią czynności należy uznać za pomoc rodzinną, a nie zatrudnienie na podstawie stosunku pracy. Organ rentowy uznał umowę o pracę za pozorną. W opinii ZUS jej celem nie było realizowanie stosunku pracy, ale uzyskanie podstawy do ubezpieczeń społecznych i świadczeń w związku z ciążą.
Pracodawca odwołał się od decyzji ZUS do Sądu Okręgowego. Ten jednak podzielił stanowisko organu rentowego, orzekając, że umowa zawarta pomiędzy płatnikiem składek a pracownikiem – członkiem rodziny – jest nieważna na podstawie art. 83 § 1 Kodeksu cywilnego. W związku z czym, nie wywołuje skutku w postaci objęcia pracownika obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi. Według Sądu, łączący strony stosunek nie był stosunkiem pracy zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, ale jedynie pomocą świadczoną przez córkę na rzecz ojca tym bardziej, że czynności wykonywane przez kobietę nie odpowiadały połowie wymiaru etatu.
Pracodawca złożył apelację, wskazując, że córka świadczyła pracę na podstawie stosunku pracy, a nie jak błędnie przyjął Sąd I instancji w ramach pomocy rodzinnej. Sąd apelacyjny stwierdził, że SO nie zweryfikował i nie ocenił dowodów, które potwierdzałyby stanowisko podatnika. W konsekwencji Sąd I instancji bezpodstawnie przyjął, że łącząca strony umowa o pracę jest nieważna. Sąd Apelacyjny stanął po stronie pracodawcy. Uznał, że apelację należy uwzględnić i powtórzyć postępowanie. W ocenie SA, ZUS jak i Sąd I instancji dopuścili się nieprawidłowości. Sąd Apelacyjny uznał, że w celu ochrony funduszów ubezpieczeń społecznych, w oparciu o zasadę solidaryzmu i równego traktowania wszystkich ubezpieczonych, należy oceniać konkretne i indywidualne „stosunki ubezpieczeniowo-społeczne”. Na tej podstawie Sąd II instancji orzekł, że organ rentowy jest kompetentny do badania tytułu zawarcia umowy o pracę oraz ważności jej postanowień na podstawie art. 86 ust. 2 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie nieważnością umowy zostały dotknięte postanowienia umowy o pracę w części dotyczącej pełnowymiarowego czasu pracy oraz wynagrodzenia za pracę. Poza tym zawarcie umowy o pracę, nawet jeżeli głównym jej motywem było otrzymanie zasiłku macierzyńskiego, nie może być uznane za naganne, czy sprzeczne z prawem. Nie należy też przypisywać celu obejścia ustawy stronom tej umowy, jeżeli jej zapisy faktycznie były realizowane.
